moj moj
1574
BLOG

Surowce i energia

moj moj Polityka Obserwuj notkę 1

Surowce i energia: zarys polityki geologicznej i surowcowo-energetycznej Rzeczypospolitej Polskiej

  Autor: prof. zw. dr hab.Mariusz-Orion Jędrysek jest kierownikiem Zakładu Geologii Stosowanej i Geochemii na Uniwersytecie Wrocławskim, posłem na Sejm RP KP PiS Przewodniczącym Zespołu Surowców i Energii oraz Z-cą Przewodniczącego Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, (www.jedrysek.eu). W latach 2005-2007 był wiceministrem środowiska i Głównym Geologiem Kraju - inicjatorem poszukiwań gazu i ropy naftowej w łupkach w Polsce. Obecny na FB, TT, YouTube i S24


 

 

1) Wstęp - definicje i warunki brzegowe

W ostatnich miesiącach do świadomości przedstawicieli władz Unii Europejskiej dociera konieczność prowadzenia aktywnej polityki geologicznej w tym surowcowo-energetycznej. Nie jest to tylko wynikiem tzw. rewolucji łupkowej i braku sukcesów w polityce klimatycznej czy nieefektywnością OZE, lecz splotu wielu innych okoliczności globalnych (patrz np. Ministerstwo Energii Donalda Tuska
http://morion.salon24.pl/503383,ministerstwo-energii-donalda-tuska  ,  Energy security in Europe: selected aspects in position of EU, Poland and Germany in gas market
http://morion.salon24.pl/512230,energy-in-europe  ). Postęp ludzkości zawsze bazował na surowcach naturalnych - determinowany był nimi do tego stopnia, że nazwy epok (np. epoka kamienia, brązu, żelaza, węgla-pary-elektryczności) czy epokowych organizacji (Wspólnota Węgla i Stali - obecnie Unia Europejska) są bezpośrednio związane z nazwami surowców. Dzisiejszy okres rozwoju śmiało można by nazwać epoką krzemu i pierwiastków ziem rzadkich, albo epoką gazu i ropy, choć zdecydowanie największym na świecie źródłem energii pierwotnej jest nadal węgiel.

Jak dotąd Polska i Unia Europejska nie prowadzi w praktyce żadnej skoordynowanej polityki geologicznej czy choćby surowcowej - stąd w tym artykule autor chce rozpoczętą m.in. najpierw w 2005-7 w rządzie a potem w Sejmie RP dyskusję i wskazać kluczowe zależności i potrzeby w tym zakresie.

 

Termin polityka geologiczna państwa należy rozumieć zespół działań mających na celu efektywne korzystanie i zarządzanie zasobami przyrody nieożywionej a w szczególności strukturami geologicznymi, co w głównej mierze obejmuje eksploatację wszelkich surowców i jak odpowiednie lokowanie substancji (obiektów) w górotworze. Polityka geologiczna mieści w sobie wszelkie działania umożliwiające sprawne wykonywania tych czynności z poszanowaniem praw naturalnych i stanowionych. W sensie terytorialnym obejmuje nie tylko obszary w granicach Rzeczypospolitej Polskie, lecz także te których potencjał geologiczny (w szczególności zasobowy) może mieć istotny wpływ na interesy gospodarcze RP (np. dna oceanów będące w gestii Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego, wspólne przedsięwzięcia na terytoriach innych krajów itd.). Polityka geologiczna to również bieżąca ocena globalnej i regionalnej sytuacji zasobowej w celu efektywnego jej wykorzystania w tym pozyskiwania surowców ze zagranicznych lub eksportu ze źródeł krajowych. Podstawą polityki geologicznej jest fakt, że Skarb Państwa jest jedynym właścicielem struktur geologicznych (w tym kopalin) w związku z czym Państwo ma obowiązek zarządzać nimi w sposób efektywny.

Termin polityka surowcowo-energetyczna państwa obejmuje zabezpieczenie wszelkich potrzeb państwa i jej podmiotów w zakresie dostępności do surowców i źródeł energii w szczególności do tych, które decydują o funkcjonowaniu gospodarki i obronności. Dotyczy m.in.: (1) polityki geologicznej, (2) zaspokojenia potrzeb dostępu/zaopatrzenia w surowce, które nie są kopalinami (np. biomasa, energia słoneczna, wiatru, piętrzenia wód itd.).

 

2) Tło i założenia

Geologia, a zatem i jej stricte gospodarczy element czyli eksploatacja surowców naturalnych (górnictwo), to główna szansa na dźwignię ekonomiczną dla krajów geologicznie bogatych. Polska, w skali Unii Europejskiej, jest zdecydowanie w czołówce po tym względem. Wynika to w dużym uproszczeniu z relatywnie dużej miąższości skał osadowych oraz zróżnicowania budowy geologicznej w tym zajmowania obszaru, przez który przebiegają ważne granice geotektoniczne (a jak wiadomo, na granicach zwykle dzieje się najwięcej, co pozostawia swoje ślady także w postaci złóż surowców). Dostępność do tej różnorodności geologicznej daje szanse na radykalną i szybką poprawę siły ekonomiczno-geopolitycznej i bezpieczeństwa narodu.

W związku z powyższym, kluczowym warunkiem utrzymania bezpieczeństwa gospodarczego Państwa, jest utrzymanie własności struktur geologicznych (nie tylko zasobów kopalin) przez Skarb Państwa, a każde ich użytkowanie musi być ściśle uregulowane tym bardziej, że w skali życia narodu, są to dobra nieodnawialne stąd każde ich naruszenie jest w praktyce nieodwracalne.

 

3) Stan obecny

               W każdym kraju, a w warunkach Polski szczególnie, zasoby geologiczne (dostępność do konkretnych surowców) decydują profilu energetycznym Państwa, rozwijanych czystych technologiach i działach nauki im służących. Bez względu na przyszłe poprawności polityczne, kopalne surowce energetyczne będą przez dziesięciolecia podstawą pozyskiwania energii w tym głównym surowcem dla energetyki. W związku z tym surowce decydują o energetyce (nie odwrotnie).

Zapotrzebowanie na surowce mineralne i ich podaż ulegają ciągłym wahaniom. Przyczyny są różnorodne i rzadko związane są z czynnikami geologicznymi jak wyczerpywanie zasobów kopaliny. Dziś szacowane zasoby gazu i ropy naftowej są wielokrotnie większe niż 30 lat temu, kiedy to prognozowano, że we współczesnych nam czasach, wyczerpane będą niemal wszystkie zasoby tych surowców. O podaży surowców zwykle decyduje zapotrzebowanie, cena i rozwój technologii poszukiwawczo-wydobywczych, ale w większości nierównomierny globalny rozkład złóż oraz problemy transportowe niektórych kopalin, powodują, że część z nich służyć może czasem jako narzędzie przemocy gospodarczej. W Polsce przeobrażenia związane z ze zmianami ustrojowym a potem członkostwem w Unii Europejskiej, w sposób znaczący zmieniły rynek surowcowy (prywatyzacja, upadek przemysłu ciężkiego, polityka klimatyczna) i spowodowały konieczność wypracowania polityki surowej. Jest to tym bardziej niezbędne, że w praktyce jakiej dotychczas nie było, co powodowało, że działalność geologiczno-górnicza była mało efektywna ekonomicznie, społecznie i geopolitycznie.

Wielkość wydobycia kopalin w Polsce ulega w ostatnich 20 latach wyraźnemu zmniejszeniu. Najważniejsze przyczyny to:

1.           wyczerpywanie się dostępnych zasobów i nie udostępnianie nowych,

2.           ograniczenia w możliwości rozwoju eksploatacji udokumentowanych złóż (protesty społeczne, decyzje polityczne w tym UE),

3.           nasilenie konkurencji ze strony producentów zagranicznych i przejmowanie przez nich koncesji geologicznych na terenie Polski - brak narzędzi odpowiedniej polityki Państwa

4.           nieodpowiednia prawo i brak organizacji Państwa

 

               "Tunelowe", czyli bez związków i hierarchii, postrzeganie zagadnienia surowców, źródeł energii czy generalnie geologii, powoduje chroniczną niespójność polityki Państwa, a co za tym idzie jej nieefektywność i ekonomiczną niewydolność. Brak tej spójności powoduje, że zasoby geologiczne nie są, choć bezwzględnie mogą być, główną szansą wzrostu gospodarczego i bogactwa (zadowolenia) społeczeństwa - to zaś rzutowałoby na całość stanu Państwa w tym tak odległe działy jak demografia, zdrowie, edukacja, nauka, pozycja geopolityczna. Świat słucha tyko bogatych, czasem "słucha się" silnych. Dziś większą niż Polska uwagą cieszy się malutki Katar czy Kuwejt, oraz z drugiej strony Rosja - każdy z tych krajów bazuje na surowcach naturalnych i nie ma wątpliwości, że się to szybko nie zmieni. Obecne postępujące wzmocnienie pozycji gospodarczej USA opiera się w największym stopniu na tanim gazie i ropie z łupków. Do wzrostu znaczenia Chin istotnie przyczyniło się zwiększenie wydobycia węgla kamiennego (połowa produkcji globalnej) i w coraz większym stopniu (niemal monopol) produkcja niektórych pierwiastków ziem rzadkich niezbędnych dla elektroniki i wojska. Norwegia zawdzięcza swój dobrobyt i pozycję niemal wyłącznie sprawnej polityce geologicznej. Należ sądzić, że Japonia i Brazylia (być może Niemcy i Francja) w sposób znaczący wzmocnią w ciągu kilku lat swoją pozycję poprzez eksploatację zasobów geologicznych dna oceanicznego (silna pozycja Polski i ekspansywny kierunek został zahamowany po 2007 r.).

 

4) Rozumienie warunków Rzeczypospolitej Polskiej

               Aby realizować politykę geologiczno-surowcowo-energetyczną, Państwo musi posiadać do dyspozycji organ państwa będący merytorycznym jego narzędziem, bez jakikolwiek innych zobowiązań i podległości, bowiem jego działalność dotyczy zarządzania bezsprzecznie największym majątkiem narodowym.

Z punku widzenia potrzeb Państwa, nie ma istotnego znaczenia czy surowce są kopalinami czy też nie - choć w warunkach Polski pole manewru jest niewielkie a zmiany wymagają dziesięcioleci. Jednakże jest to ważne z punktu widzenia prawnego i administracyjnego, bowiem gospodarka nimi podlega regulacjom różnych ustaw oraz są w kompetencji organów różnych działów administracji rządowej. Z drugiej strony, traktowanie oddzielne kopalin energetycznych i nieenergetycznych nie ma sensu merytorycznego i byłoby ekonomicznie szkodliwe, bowiem gospodarowanie nimi (w tym prace i roboty geologiczne poszukiwania, dokumentowanie, eksploatacja, rekultywacja) podlega temu samemu Prawu geologicznemu i górniczemu, itd. Nie ma znaczenia czy w strukturach geologicznych zalegają hel, metan, ropa, wody mineralne i termalne, pokłady węgla czy są to kopaliny chemiczne, kruszywa, rudy metali. Bywa, że przestrzeń zajmowana przez wybrane struktury geologiczne jest cenniejsza niż kopaliny je budujące (np. domena solna w strategicznym położeniu blisko portu morskiego odpowiednia do bezzbiornikowego magazynowania substancji (ropy, odpadów promieniotwórczych itd.). Wiedza, planowanie i wynikająca z niej efektywna i zrównoważona gospodarka kopalinami, dotyczy jednostek geologicznych, których składowymi mogą być bardzo różne kopaliny występujące w tej samej przestrzeni. Kumulatywnie, tworzą one wartość dodaną decydująca o globalnej konkurencyjności - skupienie się na jednej kopalinie energetycznej to niegospodarność i działanie wbrew własnym interesom gospodarczym i społecznym.

               Z czysto księgowego punktu widzenia nie ma znaczenia czy jakiekolwiek surowce pochodzą z własnych źródeł czy z importowanych - ważna jest cena. Jednakże, niska cena nie gwarantuje stabilności dostaw co w przypadku wielu surowców jest kluczowe. Pełna kontrola nad stabilnością dostaw, przewidywalnością ceny itd. oraz efekty implikowane (społeczne, gospodarcze) mogą bardzo przewyższać wartość kopaliny a brak stabilności obniżać wartość surowca. Dlatego, polityka geologiczna państwa musi obejmować pozyskiwanie kopalin ze źródeł krajowych, a w przypadku ograniczonych własnych zasobów zapewniać takie działania aby surowiec własny (kopaliny główne i towarzyszące, odpady i surowce wtórne) buforował jakiekolwiek zawirowania w imporcie. Z drugiej strony, polityka geologiczna musi obejmować takie działania, które pozwalają ocenić wielkość, dostępność i stabilność eksploatacji surowców przez wszelkich producentów, którzy mogą być na tej podstawie rekomendowani jako źródła surowców na strategiczne potrzeby krajowe. Może to być osiągnięte przy kontroli Państwa nad odnawianiem własnej bazy surowcowej i wskazywaniem najlepszych kierunków pozyskiwania ich spoza granic Państwa, z wystarczającym wyprzedzeniem czasowym (zwykle co najmniej 10 lat) i możliwością oddziaływania na rynku międzynarodowym (szczególnie ościennym)

               Podsumowując, polityka surowcowa musi opierać się na najlepszej możliwej wiedzy wynikającej z szeroko pojętych prac geologicznych, w skład których wchodzi nie tylko klasyczna informacja geologiczna, ale także specyficzne jej elementy jak ekonomia, gospodarka, prawo, prognozowanie, technologie, górnictwo, ochrona środowiska, bezpieczeństwo, zdobywanie, ochrona i zarządzanie informacją. i inne. Ta szeroko rozumiana wiedza geologiczna musi być podstawą do bezbłędnej oceny i prognozy sytuacji surowcowej (w tym surowców energetycznych) i innych elementów zarządzania strukturami geologicznymi w Polsce i na świecie. W oparciu o nią mogłyby być podejmowane najbardziej efektywne, pilne jak i długofalowe decyzje dotyczące kierunków rozwoju gospodarczego, w tym energetyki, infrastruktury, nauki, ochrony środowiska, turystyki, obronności, polityki międzynarodowej itd. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego byłoby jednym z najważniejszych elementów bezpieczeństwa geologiczno-surowcowego Państwa. Odwrotne rozumowanie, tj. wydzielenie bezpieczeństwa energetycznego z kompleksowej polityki geologicznej jest pomylenie skutków z przyczyną. Punktem wyjścia do budowy bezpieczeństwa energetycznego i charakterystyki miksu energetycznego jest nieskrępowany dostęp do surowców, i to ich specyfika musi kształtować energetykę bez względu na to czy jest ona oparta o surowce kopalne czy odnawialne. W obecnej sytuacji tzw. polityki klimatycznej rozwój nowoczesnych bezemisyjnych technologii opartych o paliwa kopalne stanowi ważne zadanie dla gospodarki strukturami geologicznymi.

 

5) Polityka geologiczna (surowcowo-energetyczna): struktura

Polityka geologiczna (wewnętrzna i zagraniczna) obejmuje w szczególności takie zagadnienia jak:

1.      surowce (metaliczne-żelazne, metaliczne-nieżelazne, pierwiastki ziem rzadkich, chemiczne, energetyczne, kruszywo, wody termalne i mineralne, wody zwykłe, ciepło ziemi, odpady...)

2.      bezzbiornikowe magazynowanie CO2, gaz, ropa, paliwa i odpady promieniotwórcze, paliwa (benzyny, olej napędowy, biopaliwa), chemiczne i inne substancje gotowe, wody, odpady zwykłe i niebezpieczne, instalacje wojskowe i inne

3.      procesy geologiczne (osuwiska, erozja w tym gleb, infrastruktury np. zapory, wały, budynki, drogi, mosty, kolej, linie energetyczne, rurociągi) ochrona geochemiczna i mineralogiczna (np. naturalne i antropogeniczne zanieczyszczenie wód, gleb, powietrza, itd., rekultywacja pogórnicza)

4.      nauka i nowe rodzime technologie geologiczno-górnicze

5.      inne (np. dna oceanów...)

               

               W zależności od bieżącej sytuacji polityka geologiczna Państwa może przesuwać swoje akcenty hierarchii ważności, ale musi zawsze być spójna i podlegać spójnemu prawodawstwu i dobrze zorganizowanej administracji geologicznej Państwa. Ze względu na rozpoczętą (2006-7) przez rząd Prawa i Sprawiedliwości rewolucję łupkową w Polsce (i w Europie) oraz dominujące w Europie polskie zasoby węgla kamiennego - znaczenie energetyki jako jednej z pochodnej polityki geologicznej (w dziedzinie surowców energetycznych) zasługuje na szczególne traktowanie, ale musi mieścić się w strukturze polityki geologicznej jako całości.

               

6) Polityka geologiczna (surowcowo-energetyczna): cele, zadania, wyzwania

W okresie najbliższych lat (nawet roku) prace powinny dotyczyć/należy się skoncentrować na:

1.      powołaniu organu państwa "Polska Służba geologiczna" i reformie administracji geologicznej z lepszą współpraca z Wyższym Urzędem Górniczym oraz częściowo z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska,

2.      wykonaniu wstępnego audytu stanu geologicznego Państwa,

3.      ustanowieniu lepszego prawa, w szczególności geologicznego i górniczego, adekwatnego do potrzeb rynkowych i chroniącego najważniejsze interesy narodowe i społeczne. Regulacje prawne powinny spowodować lepszą organizację polityki geologicznej (w tym surowcowo-energetycznej) opartą o niewielkie i sprawne organy państwa,

4.      zmiany w zakresie finansowania prac geologicznych (z opłat eksploatacyjnych - odpisy dla gmin, NFOSiGW subfundusz geologiczny i górniczy, Fundusze (np. norweski), fundacje, zbiórki i inicjatywy społeczne,

5.      kontroli koncesji (wydawanie, realizacja, zmiany właścicielskie itd.),

6.      ocena efektywności zarządzania kopalinami towarzyszącymi,

7.      szczegółowy audyt geologiczny, aktualizacja bazy zasobowej i lokalizacji bezzbiornikowych magazynów

8.      wsparcie dla inwestorów (akty wykonawcze, PSG, WUG) - stymulowanie rozwoju przemysłu poszukiwawczo-wydobywczego,

9.      przygotowanie strategii i priorytetów,

10.   zaangażowanie w poszukiwania na dnach oceanów (powrót do budowy statku poszukiwawczo-eksploatacyjnego) - w szczególności w zakresie metali i węglowodorów,

11.   rozwój nowych technologii i metod prowadzenia prac geologiczno-górniczych (w tym zasoby den morskich, geotermika) - wspieranie nowoczesnych technologii poszukiwania, wydobywania i przetwórstwa kopalin (w tym metod mikrobiologicznych, EGR, EOR, CCR, dna oceanów, odpady, rekultywacji i ochrony środowiska, nowe rozwiązania prawne chroniące interes społeczny i Państwa, zwiększenie efektywności energetycznej, obiegi zamknięte - bez odpadów i emisji),

12.   nowe efektywniejsze i tańsze metody rekultywacji - woda, las, stan pierwotny, obiekty sportowe, energetyczne recykling odpadów,

13.   bezpieczeństwo zaopatrzenia w wodę (wody podziemne),

14.   ochrona gleb w strefach przemysłowych- zużycie, odwodnienie, wypłukiwanie z hałd, degradacja gleby, , migracja i biodegradacja zanieczyszczeń itd.

15.   zwalczeniu nielegalnej eksploatacji i nielegalnych pracach wiertniczych (bardzo negatywne efekty fiskalne i środowiskowe),

16.   rozwiązaniem konfliktów z za styku z przyrodą ożywioną (Natura2000, ochrona/deficyt/jakość wody),

17.   ochroną atmosfery - pyły, gazy, hałas, zapłony na hałdach (emisje CO), emisje CO2 i CH4,

18.   merytorycznym łagodzeniem skutków polityki klimatycznej UE i innych narzędzi "ekologicznych" utrudniających wzmacnianie pozycji gospodarczej i politycznej RP,

19.   krajobrazowe, estetyczne - jednak mniej niż np. wiatraki, zapory, fermentownie (biogaz), panele słoneczne,

20.   łagodzenia negatywnych skutków działalności geologiczno-górniczej: wibracje, hałas, transport, niszczenie dróg, wyrzuty i emisje gazów, H2S, CO2, węglowodory ciekłe, płuczka, płyny i zawiesiny szczelinujące, naruszenie stosunków wodnych, deformacje terenu, tąpnięcia (trzęsienia ziemi), pyły i wybuch pyłów, naruszenie stosunków wodnych pustynnienie, strzelania, hałas, rozrzut, wypadki, osiadanie i zapadanie (leje), odpady wydobywcze - wydobycie, transport, magazynowanie, składowanie, ruch masowe na hałdach,

21.   inne...

 

7) Wnioski

1.      Państwo posiadające zróżnicowany potencjał geologiczny powinno prowadzić polityką komplementarną geologiczną wykorzystującą efektywnie cały potencjał geologiczny i opartą o merytoryczny organ państwa jakim jest służba geologiczna.

2.      Profil energetyki Polski jest determinowany przez profili surowcowy, w którym przez najbliższe dziesięciolecia dominantą będą zasoby geologiczne.

3.      Wydzielanie jednostek administracji państwa (ministerstwa) czy komisji parlamentarnych z profilem stricte energetycznym, bez oglądania się na całą działalność geologiczno-górniczą jest szkodliwe zarówno dla Skarbu Państwa jak i społecznie. Ewentualne wydzielenie komisji surowców lub surowców i energii i korespondującego z nim ministerstwa mogłoby przyczynić się do lepszego efektywnego gospodarowania strukturami geologicznymi Polski, w tym zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego.

 

moj
O mnie moj

państwowiec

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Polityka